Referat pracy magisterskiej pt.: Rewitalizacja zespołu pałacowo parkowego w Dobrej

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji

Kierunek Architektura Krajobrazu

Kamila Mikołajczyk Nr indeksu 72585

Referat pracy magisterskiej pt.: „Rewitalizacja zespołu pałacowo – parkowego w Dobrej”

Opiekun pracy dr inż. Zbigniew Kuriata

Wrocław, październik 2009

Wstęp Proces rewitalizacji i rewaloryzacji odgrywa bardzo ważną rolę w kreowaniu przestrzeni krajobrazowej, kulturowej i przyrodniczej. Dziś, w dobie szybkiego rozwoju gospodarczego, nadmiernej urbanizacji oraz „pochłaniania” przestrzeni przez człowieka, jest on możliwością zachowania i ochrony założeń pałacowo-parkowych o niezwykłych walorach kulturowo –przyrodniczych, jak również przywrócenia im dawnej świetności. Miejsca te są swoistym zapisem tożsamości regionu i kraju, a dzięki licznym badaniom i analizom możliwe jest poznanie i zgłębienie wiedzy na temat specyfiki, stylu oraz układu obiektu. Nadanie miejscu nowej funkcji odpowiedniej do współczesności otworzy dla niego nowe perspektywy funkcjonowania i rozwoju. Zespół pałacowo – parkowy w Dobrej będący przedmiotem opracowania, to miejsce wyróżniające się kompozycją przestrzenną układu i osobliwą formą architektoniczną obiektów, jak również charakterem stworzonym przez swoistą naturalność zieleni tam występującej. Miejsce to jest niepowtarzalną atrakcję w skali kraju, a cechuje je bogactwo walorów historyczno – kulturowo - przyrodniczych. Specyfika i duch obiektu objętego opracowaniem, chęć zgłębienia wiedzy na jego temat, jak i zaangażowanie się w zachowanie jego tożsamości przy nadaniu mu funkcji współczesnej, stały się podstawą dla podjęcia niniejszego tematu pracy dyplomowej. Cel i zakres pracy Niegdyś szczycący się stylistyczną kompozycją przestrzenną zespół pałacowo parkowy w Dobrej na przestrzeni kilkudziesięciu lat uległ zapomnieniu i zniszczeniu. Celem pracy jest przywrócenie dawnej świetności obiektu, poprzez nadanie mu nowej funkcji oraz opracowanie koncepcji rewaloryzacji i zagospodarowania terenu. Niezbędne będzie w tym przypadku uwzględnienie wniosków wynikających z przeprowadzonych analiz oraz wytycznych projektowych i konserwatorskich uzyskanych w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków. Celem pracy jest również odpowiedź na pytanie: czy istnieje możliwość odtworzenia historycznej kompozycji założenia?, która niewątpliwie wymaga uwzględnienia oczekiwań współczesnego użytkownika. Nadana miejscu nowa funkcja zapewne wymusi zmiany w historycznym układzie obiektu. Współczesność, bowiem, może determinować wiele rozwiązań przestrzennych mogących „kłócić się” z dawną kompozycją. Ważne jest jednak to, aby pamiętać o obu elementach i starać się znaleźć pomiędzy nimi równowagę. W obrębie opracowywanego obszaru zostały zachowane elementy kompozycyjne założenia oraz grupy starodrzewia, które pod wpływem czasu niszczały i zarastały, zatracając

swoją pierwotną formę. Poprzez analizę materiałów historycznych i badań terenowych zostanie wydobyty charakter i układ przestrzenny miejsca, co pozwoli wygenerować funkcję łączącą niezwykłe walory historyczno – kompozycyjno - przyrodnicze obiektu z potrzebami współczesnymi. Metodyka pracy Niniejsze opracowania zostało zrealizowane w postaci czterech zasadniczych części: inwentaryzacji obszaru objętego opracowaniem oraz jego otoczenia, analizy zebranych materiałów i danych inwentaryzacyjnych, wnioski, wytyczne projektowe i konserwatorskie, opracowanie koncepcji rewaloryzacji i zagospodarowania terenu z nadaniem mu nowej funkcji, wnioski końcowe. Na podstawie zgromadzonych danych zebranych podczas prac terenowych (inwentaryzacja urbanistyczna, dendrologiczna oraz pozostałych uwarunkowań), materiałów archiwalnych i bibliograficznych zostały wykonane analizy wybranego obszaru, obejmujące zagospodarowanie architektoniczno – kompozycyjno – funkcjonalne. Początkowo analizom ogólnym objęty został zespół pałacowo - parkowy w Dobrej wraz z otaczającym go terenem, w kontekście usytuowania przestrzennego: jego lokalizacji i fizjografii, z uwzględnieniem Studium Uwarunkowań i Kierunków

Zagospodarowania

Przestrzennego gminy Strzeleczki, użytkowania terenu oraz charakteru miejscowości. Kolejno scharakteryzowany został stan istniejący, styl i układ historyczno – przestrzenny samego założenia. W oparciu o wyniki prac analitycznych zostały sprecyzowane wnioski oraz wytyczne projektowe, które w połączeniu z wytycznymi konserwatorskimi, uzyskanymi w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków, pozwoliły na nadanie nowych funkcji założeniu, a w efekcie opracowanie koncepcji rewaloryzacji i zagospodarowania wyznaczonego obszaru. CZĘŚĆ ANALITYCZNA Przeprowadzone

analizy

zasobów

architektoniczno

–

kompozycyjno

–

funkcjonalnych, stały się podstawą wytycznych projektowych dla opracowania koncepcji rewitalizacji zespołu pałacowo – parkowego w Dobrej. Wytyczne konserwatorskie i projektowe Podczas wykonywania oraz projektowania rewitalizacji i koncepcji zagospodarowania terenu objętego opracowaniem należy zwrócić szczególną uwagę na dwa ważne aspekty.

Pierwszym z nich są wytyczne konserwatorskie, które wynikają z wpisania parku oraz zespołu pałacowo – folwarcznego do rejestru zabytków nieruchomych. Determinuje to, bowiem formę i rodzaj koncepcji zagospodarowania terenu, jak i jego poszczególnych elementów. Według wytycznych konserwatorskich wydanych przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Opolu przy wykonaniu zagospodarowania i przeprowadzenia prac konserwatorskich „ należy generalnie dążyć do przywrócenia układu przestrzennego i kompozycyjnego w zabytku, a w szczególności odtworzyć: pierwotny układ kompozycyjny szaty roślinnej (drzew / krzewów, itd.), dawny układ wodny (stawy, rowy, uregulować rzekę Białą, potok, itp.) wraz z urządzeniami hydroinżynieryjnymi (zastawki, przepusty, itp.), pierwotny przebieg dróg i ścieżek parkowych, polany widokowe i wnętrza parkowe, dukty, itd.), osie widokowe, kompozycyjne, małą architekturę (tarasy, murki, schody, mostki, ławki, oświetlenie, ogrodzenie wraz z bramami wjazdowymi). Nowe funkcje wprowadzone do przedmiotowego parku, w celu dostosowania zabytku do potrzeb współczesnych nie powinny naruszać zachowanych, a także nieistniejących elementów kompozycyjnych obiektu.”1 Kolejnymi warunkami determinującymi formę rewitalizacji i zagospodarowania terenu są wytyczne projektowe, które wynikają z wymagań współczesnych użytkowników, jak również

z

uwarunkowań

lokalizacyjnych,

fizjograficznych,

przyrodniczych

oraz

klimatycznych. Dodatkowo w warunkach tych winny znaleźć się aktualne plany właściciela obiektu, takie jak kierunek i forma zagospodarowania danego terenu, czy też rodzaj adaptacji pałacu i zabudowań folwarcznych. Obiekt objęty rewitalizacją wyróżnia jego dogodna lokalizacja w stosunku do komunikacji krajowej i bliskość dużych ośrodków miejskich. Jednocześnie atutem są szlaki turystyczne prowadzące przez ten teren, jak również umiejscowiony tam Wiejski Ośrodek Turystyczno –Wypoczynkowy. Istotnym czynnikiem jest ukształtowanie terenu, które powoduje spływ wód opadowych na obszar objęty opracowaniem, ze względu na jego położenie wzdłuż doliny rzeki Białej. Również rodzaj podłoża wynika z lokalizacji parku nad rzeką; gleby na jego

1

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Opolu, Wytyczne konserwatorskie do zagospodarowania i przeprowadzenia prac konserwatorskich w zabytkowych parku w Dobrej, Gm. Strzeleczki

terenie to słabo przepuszczalne gliny i pyły w południowo - wschodniej jego części, oraz pisaki i skały lite silnie przepuszczalne w północno – zachodniej. Ponadto obszar parku w Dobrej jest częścią korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym, dzięki którym zachowana jest równowaga bioróżnorodności w tym regionie. Jest to bardzo ważne, zwłaszcza tutaj, ze względu na dominujący charakter użytkowania rolniczego okolicznych gruntów. Układ przestrzenny założenia będzie determinowany głównie przez styl kompozycji parku krajobrazowego. Dzięki materiałom ikonograficznym i kartograficznym możliwe jest odtworzenie jego historycznego charakteru i formy. Dodatkowo bardzo ważną i istotną kwestią jest projekt proponowanych rozwiązań wodnych, który winien być uwzględniony w kompozycji. Właściciel Franciszek Jopek w planach ma przeznaczanie obiektu na ośrodek konferencyjno – hotelowy. Budynki zabytkowego układu pałacowo – folwarcznego będą adoptowane na hotele restauracje oraz stajnie dla koni i ujeżdżalnię. Obszar parku natomiast ma być przeznaczony dla przyjezdnych gości jako teren rekreacyjny. Wszystkie te wyżej wymienione aspekty powinny być uwzględnione przy projektowaniu koncepcji, jednocześnie ważne jest uzyskanie pomiędzy nimi równowagi. Pomiędzy wykluczającą historyczny charakter współczesnością, łącznie z wymaganiami użytkowników, a naciskiem kierowanym ze strony ochrony prawnej, jakim jest wpis obiektu do rejestru zabytków.

CZĘSĆ PROJEKTOWA Rewitalizacja założenia Kierunek rewitalizacji Zespół pałacowo – parkowy w Dobrej jest obiektem odznaczającym się dużymi wartościami historyczno – kulturowo - społecznymi, jednak przez lata popadał w ruinę, a wiele jego elementów uległo zniszczeniu. Przeprowadzenie rewitalizacji całego założenia, poprzez nadanie mu nowej funkcji, z pewnością sprawi to, że stanie się miejscem ważnym i ciekawym, które odzyska dawną świetność. Obecnie odbudowywany zespół pałacowo – folwarczny docelowo ma stać się centrum hotelowo – konferencyjnym w skład, którego będą wchodzić dwa hotele, restauracja oraz niewielka stadnina koni. Zatem niewątpliwie otaczający go park krajobrazowy będzie jego częścią rekreacyjno - reprezentacyjną, dzięki której obiekt będzie wyróżniał się również pod

względem atrakcyjności przyrodniczej. Ważne jest jednak, aby przy nadaniu nowej funkcji dla zespołu pałacowo – folwarcznego uwzględnić ogród. Poddanie go odnowie pozwoli na to, aby oprócz tła dla obiektów architektonicznych mógł stać się atrakcją samą w sobie, przyciągając potencjalnych turystów. Forma oraz kierunek rewitalizacji proponowany dla terenu objętego opracowaniem, to funkcja obiektu o charakterze wystawienniczym w skład, którego będzie wchodziło: centrum hotelowo – konferencyjne wraz z ogrodem spełniającym funkcję rekreacyjno – wystawienniczą. Zabytkowy park krajobrazowy stanie się miejscem, gdzie będą eksponowane wszelkiego rodzaju przejawy sztuki w sposób nie naruszający struktury kompozycyjno przestrzennej zabytkowego ogrodu. Cel ten zostanie osiągnięty dzięki wyodrębnieniu dwóch podstawowych form eksponowania prac artystów. Pierwszą z nich są zaprojektowane miejsca nazwane „nowoczesnymi ogrodami tymczasowymi”, które będą komponowane w taki sposób, aby ich układ, forma i ekspozycja wewnątrz mogły być zmieniane. Pięć miejsc zlokalizowanych będzie wśród starodrzewia w taki sposób, aby nie zakłócały zabytkowej kompozycji ogrodu, a kształt ich wyznaczać będą ażurowe „ścinany” porośnięte roślinami pnącymi oraz zamaskowane krzewami. Jak już zostało wspomniane będą to ogrody tymczasowe zatem ich kompozycja będzie zmienna. Wewnątrz będą mogły znaleźć się zaprojektowane przez artystów, ogrodników, architektów krajobrazu współczesne wizje ogrodów tematycznych. Jedno z wnętrz będzie swoistego rodzaju galerią, której elementy kompozycyjne umożliwiałby również prezentację fotografii oraz obrazów na powietrzu. Przykładem mógłby być temat: „Kolor w przestrzeni”, W poszczególnych wnętrzach dominowałyby odrębne kompozycje kolorystyczne. Ogród czerwony, niebieski, fioletowo – zielony, żółty i tęczowy to przykładowe nazwy małych nowoczesnych przestrzeni, które kontrastowałyby z zabytkowym założeniem parku, jednak nie dominowały nad nim. Ponadto cały teren parku byłby miejscem, w którym możliwe jest eksponowanie w wolnych przestrzeniach rzeźb oraz przejawów sztuki „land art”, w takiej formie, aby nie ingerowały one stale w przestrzeń ogrodu, a wręcz były jego ozdobą i uzupełnieniem jego kompozycji. W celu zwiększenia atrakcyjności parku w nocy na terenie trawników została zaproponowana iluminacja świetlna, która stanie się dopełnieniem kompozycji nocnej parku. Dzięki takiej formie rewitalizacji parku obszar ten zapewne stanie się miejscem harmonijnego połączenia historyzmu ze współczesnością. Użytkownicy będą mieli okazję

poznać niezwykłą historię obiektu i jego kompozycję układu przestrzennego, jednocześnie doświadczając obcowania ze sztuką współczesną. Koncepcja rewaloryzacji zespołu pałacowo – parkowego w Dobrej Założenia do koncepcji rewaloryzacji i zagospodarowania terenu Podczas realizacji koncepcji rewaloryzacji zespołu pałacowo-parkowego w Dobrej najważniejszym

założeniem

projektowym

,wynikającym

z

jego

charakteru,

jest

uwzględnienie stylu kompozycji przestrzennej obiektu. To właśnie on determinuje układał komunikacyjny, wodny oraz elementy przestrzenne. W celu wyeksponowania najważniejszych walorów parku w stylu Transistion Style, należy odtworzyć

strefowanie założenia; podział na strefę pleasureground, park oraz

krajobraz. Strefa przydomowa powinna zostać zaprojektowana w sposób uwzględniający przede wszystkim funkcję zaspokajającą potrzeby jej użytkowników. A jej układ geometryzacji i reprezentacyjności powinien znaleźć odzwierciedlenie we współczesności zachowując formę oraz kształt dawniej tworzonych rabat. W strefie parku należy niewątpliwie odtworzyć wszelkiego rodzaju otwarcia i osie widokowe, jak i wnętrza ogrodowo – krajobrazowe, które jako elementy kompozycyjne stanowiącą kwintesencję krajobrazowych parków w stylu Transistion. W samej koncepcji zagospodarowania ważne jest również uwzględnienie rozwiązań funkcjonalno – przestrzennych na całym obszarze, ze względu na formę rewitalizacji obiektu. Z racji adaptacji budynków założenia pałacowo – folwarcznego na centrum hotelowo – konferencyjne oraz formy rewitalizacji parku bardzo ważne jest rozwiązanie komunikacji gospodarczo – zaopatrzeniowej oraz dla osób korzystających z obiektu. Podstawą jest również zaprojektowanie odpowiedniego zaplecza gospodarczego oraz miejsc parkingowych dla przyjezdnych. Założenia projektowe stanowią podstawę dla opracowania koncepcji rewitalizacji założenia pałacowo – parkowego w Dobrej. Opis koncepcji zagospodarowania terenu Podstawą koncepcji zagospodarowania terenu stał się zabytkowy układ kompozycyjny, który został odtworzony na podstawie przeprowadzonych analiz historycznych materiałów kartograficznych oraz inwentaryzacji dendrologicznej. Budynki zespołu pałacowo – folwarcznego zostały adoptowane zgodnie z zamierzeniami właściciela. Jak już wcześniej zostało wspomniane pałac przeznacza się na hotel, podobnie jest z oficyną przypałacową. Dawny spichlerz natomiast zyskał miano galerii

wystawienniczej z restauracją, a budynki gospodarcze stały się zapleczem gospodarczym dla całego kompleksu. Koncepcja zagospodarowania terenu zakłada lokalizację głównego wjazdu na teren objęty opracowaniem od strony północno – zachodniej. Dodatkowo przewidziane są trzy wejścia boczne. W strefie przypałacowej komunikacja została podzielona na trzy rodzaje: komunikację dla użytkowników, komunikację dla obsługi gospodarczo – zaopatrzeniowej budynków oraz ścieżkę dla koni do ujeżdżalni. Wzdłuż głównej drogi dojazdowej została zaproponowana roślinność drzewiasta prowadząca wzrok na zabytkową bramę wyjazdową, za którą zlokalizowane jest podwórze przypałacowe. Jego kompozycję tworzy duża rabata, która kształtem przypomina charakterystyczne w tym okresie stylowym rabaty w formie kwiatów. Jej centralnym punktem jest zachowana barokowa fontanna, od której rozchodzą się ścieżki dające rysunek płatków kwiatów. Wypełnienie ich stanowią różnej wielkości i wysokości (od 30 do 50 cm) poprzycinane w sześciany żywopłoty z bukszpanu zwyczajnego (Buxus sempervirens), dopełnieniem są natomiast byliny. W tym przypadku zaproponowano lawendę wąskolistną ‘Dwarf Blue’ (Lavendula angustifolia ‘Dwarf Blue’) i szałwię omszoną ‘Adrian’ (Salvia nemorosa ‘Adrian’), jednak można je zastąpić po upływie czasu innymi gatunkami bylin czy traw ozdobnych. Ponadto zaprojektowano dwie sadzawki wodne w środku, których umieszczone są donice z bukszpanami przycinanymi w sześciany o zróżnicowanej wysokości. Wzdłuż sadzawek znajdują się miejsce przeznaczone do odpoczynku dla użytkowników z umieszczonymi tam ławkami. W skład strefy pleasuregraund wchodzi również taras przypałacowy, którego powierzchnia była niegdyś miejscem wypoczynku mieszkańców. Dziś jego bryłę zrekonstruowano z zachowaniem funkcji , odtwarzając jednocześnie jego symetryczny układ kompozycyjny. Tworzy go rabata nawiązująca formą do rabaty przed frontową elewacją pałacu. Stanowi ona jak gdyby jej kontynuację. Po obu stronach umieszczone zostały fontanny,

a wkomponowane ścieżki prowadzą wzrok

w kierunku tarasu. Dodatkowo

wprowadzone zostały zmiękczające geometryczną bryłę pałacu i tarasu rośliny w donicach. Nadany strefie parkowej układ kompozycyjny podkreśla przede wszystkim główna dominanta, jaką jest pałac, na którym skupiają są liczne otwarcia widokowe. Z budynku i przylegającego do niego tarasu rozciąga się widoki na swobodnie ukształtowane rozlewisko rzeki Białej. Przez całe założenie przebiega polana, która urozmaicana jest licznymi skupiskami starodrzewia, które tworzą ramy widokowe oraz zamykają poszczególne plany. W obrębie tych otwarć zlokalizowane są także punktowe dominanty, na których użytkownik

zatrzymuje wzrok. Są to między innymi obiekty architektoniczne: mosty, mauzoleum czy budynki bramne oraz okazy starych drzew. Dodatkowo cała kompozycja układu roślinności w strefie parkowej wzbogacona została o nasadzenia krzewów, bylin i traw ozdobnych oraz roślin wodnych, które sprawiają odbiór tej przestrzeni w sposób przypominający malowniczy układ krajobrazowy. Ponadto jak już zostało wspomniane poddany procesowi rewitalizacji park zawiera zlokalizowane wśród starodrzewia „tymczasowe ogrody nowoczesne”, których

kształt i

sposób zamaskowania jest stały, jednak wnętrza mogą byś projektowane w zależności od potrzeb czy tematyki. Są one swoistego rodzaju tajemnicą, którą poznaje się dopiero po dotarciu do nich, co zapewnia dodatkową atrakcję dla odbiorców. Układ komunikacyjny oraz wodny w strefie parkowej został całkowicie odtworzony na podstawie historycznych materiałów kartograficznych z 1984 roku. Na wykonanie ścieżek na terenie obiektu proponuje się wykorzystanie żwiru jako ich wykończenia, ze względu na zachowanie naturalności miejsca. W

obrębie obszaru opracowania w strefie Wiejskiego Ośrodka Turystyczno

–

Wypoczynkowego wśród starodrzewia zostało zaprojektowane miejsce przeznaczone na plac zabaw dla dzieci, komponując go ze starodrzewiem

w taki sposób, aby nie burzył

kompozycji układu, a jednocześnie aby zapewniał miejsce zabaw i szaleństw dla dzieci. Wzdłuż stawu zlokalizowana została ścieżka, do której przylegają schody umożliwiające bezpośrednio dojście do wody. Dodatkowo na stawie wprowadzono nowy układ pomostów. Podsumowanie i wnioski końcowe W niniejszej pracy magisterskiej został poruszony temat rewitalizacji zespołu pałacowo – parkowego w Dobrej. Założeniem jej było nadanie obszarowi nowej funkcji adekwatnej do współczesnych realiów, jednocześnie zachowując historyczny charakter miejsca. Ponadto celem pracy była również odpowiedź na pytanie: czy istnieje możliwość odtworzenia historycznej kompozycji założenia?, uwzględniając przy tym wymagania współczesnego odbiorcy. Dzięki przeprowadzeniu licznych analiz architektoniczno – funkcjonalno kompozycyjnych

zostały

wygenerowane

wnioski,

które

stały

się

podstawą

dla

zaprojektowania koncepcji rewaloryzacji i zagospodarowania terenu. Efektem stała się koncepcja, w której udało się odtworzyć historyczny układ założenia, eksponując jego walory kompozycyjno – przestrzenne. Dodatkowo zastosowane na tym obszarze rozwiązania współczesne stanowią harmonijny przykład powiązania historyzmu z teraźniejszością. Są one swoistego rodzaju proporcjonalnym

kontrastem dającym

możliwość zaspokojenia u odbiorcy jego potrzeb zapoznania się z tendencjami panującymi w danym okresie historycznym. Powyższe opracowanie stało się podstawą do sprecyzowania następujących wniosków: Zespół pałacowo – parkowy w Dobrej jest niezwykłym wyróżnikiem krajobrazowym w województwie opolskim, odznaczającym się wartościami historyczno - kulturowo społecznymi. W trakcie prac projektowych udało się opracować koncepcję rewaloryzacji i założenia pałacowo-parkowego zachowując jego historyczny układ, jednocześnie nadając mu współczesną funkcję. W obrębie opracowywanego obszaru zostały odtworzone pierwotne strefy założenia: dom, park, krajobraz. W celu odtworzenia układu kompozycyjno – przestrzennego założenia

zostały

wykonane, w istniejącej zieleni, prześwietlenia i otwarcia widokowe. Powstały one na podstawie materiałów historycznych oraz inwentaryzacji dendrologicznej. Dla całkowitego odtworzenia układu przestrzennego parku w stylu Transistion, zostały zaproponowane nasadzenia krzewów oraz bylin i traw, dzięki którym został osiągnięty malowniczy krajobraz

z poszczególnymi planami i otwarciami

widokowymi. W skład opracowania wchodziły dwa obszary podzielone pod względem własności gruntów. Część prywatna, której właścicielem jest Franciszek Jopek oraz część publiczna będąca własnością gminy (Wiejski Ośrodek turystyczno – wypoczynkowy). Niegdyś funkcjonowały one jako całość kompozycji przestrzennej zabytkowego założenia pałacowo – parkowego. W związku z tym w przyszłości zalecane jest scalenie tych terenów i ujednolicenie formy zagospodarowania obszaru. Tak też została zaprojektowana koncepcja w niniejszym opracowaniu.