SAPDÖVER HARMAN MAKĐNELERĐ

SAPDÖVER HARMAN MAKĐNELERĐ

1

Bu eğitim modülü Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi Başkanlığı, Hayat Boyu Öğrenme Programı Leonardo da Vinci Yenilik Transferi Projeleri kapsamında Avrupa Birliği tarafından desteklenen, “Kırsal Alanda Çalışanlar için Daha Güvenli Tarım-Safer Agriculture For Employees in Rural (SAFER)” projesi kapsamında üretilmiştir.

Koordinatör: Ondokuz Mayıs Üniversitesi-OMÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye

Ortaklar: Federacion Agroalimentaria de Comisiones Obreras-CCOO Đspanya

Asesoria Declerq SL Estudios Europeos Đspanya

Ente Nazionale per la Meccanizzazione Agricola-ENAMA Đtalya

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Uluslararası Tarımsal Eğitim Merkezi Müdürlüğü-UTEM Türkiye

Ankara Üniversitesi -AÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye

Türk Tarım Alet ve Makineleri Đmalatçıları Birliği-TARMAKBĐR Türkiye

Türkiye Ziraat Odaları Birliği-TZOB Türkiye

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü-TÜGEM Türkiye

2

Bu çalışmada; yerleştirme, çalıştırma, ayarlama, bakım, temizleme, onarım, taşıma işlerini yapan tarım makinesi kullanıcıları ve bu işlerin yapılması sırasında etkilenen diğer şahısların iş güvenliği ile ilgili karşılaşabilecekleri durumlarda yapılması gerekenler ile makinelerin güvenli imalatı ve kullanıcılara iletilmesi açısından uyulması gereken kurallar açıklanmaya çalışılmıştır. Tarım makinelerinde iş güvenliği ve kazalarla ilgili istenmeyen durumları sergileyen görsel bilgilerden hem olumsuz örneklerin edinilmesi ve içselleştirilmesindeki rolü hem de marka imajını zedelememek adına özellikle kaçınılmıştır. Bu eğitim modülündeki bilgiler ve bunlar esas alınarak üretilen bilgi kartları, video ve animasyonlara, http://safer-omu.net/ adresinden ulaşılabilir.

Bu projeye ait eğitim modül ve materyallerinin tamamı ya da bir kısmı proje yasal sahibi Ondokuz Mayıs Üniversitesi’nin yazılı izni alınmadan çoğaltılamaz, başka internet sitelerinde yayınlanamaz

Proje materyallerini edinmek için; Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü 55139 Kurupelit-Samsun

adresi ile temasa geçilebilir.

3

ĐÇĐNDEKĐLER 1. Sapdöver harman makinelerinin sınıflandırılması 1.1. Temizleyici hava akımının etki biçimine göre 1.2. Tahrik biçimine göre 1.3. Batör uzunluğuna göre 1.4. Besleme düzeni bulunup bulunmamasına göre 1.5. Dane elevatörü bulunup bulunmamasına göre 2. Sapdöver harman makinelerinin parçaları ve çalışma prensibi 2.1. Sapdöver harman makinesinin parçaları 2.2. Sapdöver harman makinesinin çalışma prensibi 3. Sapdöver harman makinelerinde uyulması gereken emniyet kuralları 3.1. Sapdöver harman makinelerinde tehlike uyarı işaretlerinin yerleri 3.2. Makine üzerinde bulunan ve bulunması gereken semboller ve anlamları 3.3. Sapdöver harman makinesinin bakımı ve işe hazırlanması sırasında güvenlik 3.4. Sapdöver harman makinesinin taşınmasında güvenlik 3.5. Sapdöver harman makinesi ile tarlada çalışma sırasında gerekli güvenlik 3.6. Emniyetli stop 4. Sapdöver harman makinelerinde güvenlik riskleri ve bu risklerin çözümü için imalatta uyulması gereken bazı düzenlemeler 5. Güvenli kullanım için gerekli kişisel koruyucu donanımlar ve diğer ekipmanlar 5.1. Baş koruma 5.2. Göz koruyucular 5.3. Kulak koruma 5.4. El koruma 5.5. Ayak koruma 5.6. Solunum koruma 6. Sapdöver harman makinesi güvenliği ile ilgili mevzuatlar 7. Kaynakça 4

1. SAPDÖVER HARMAN MAKĐNELERĐNĐN SINIFLANDIRILMASI 1.1. Temizleyici hava akımının etki biçimine göre: a) Savurmasız tip (kara patöz) b) Savurmalı tip (vantilasyon etkili) c) Emişli tip (aspirasyon etkili) d) Bantlı kapalı (aspirasyon etkili) 1.2. Tahrik biçimine: a) Düz kayış-kasnakla tahrik edilenler b) Kuyruk milinden mafsallı mille tahrik edilenler c) Hem düz kayış kasnakla hem de kuyruk milinden mafsallı mille tahrik edilenler 1.3. Batör uzunluğuna göre: a) 100’lük b) 120’lik 1.4. Besleme düzeni bulunup bulunmamasına göre: a) Besleme düzeni bulunanlar b) Besleme düzeni bulunmayanlar 1.5. Dane elevatörü bulunup bulunmamasına göre: a) Dane elevatörlü b) Dane elevatörsüz

5

2. SAPDÖVER HARMAN MAKĐNELERĐNĐN PARÇALARI VE ÇALIŞMA ĐLKELERĐ

Ülkemizde geniş alanlarda yetiştirilen buğday, arpa gibi tahılların harmanı, genellikle düz ve geniş alanlarda biçerdöverlerle hemen hasat sonrasında yapılmaktadır. Bitki ve arazi yapısı yanında ekonomik koşulların da biçerdöver kullanımına elverişli olmadığı durumlarda ise bu ürünlerin harmanında ülkemize özgü geliştirilmiş olan batöz ya da patoz da denilen sapdöver harman makinaları kullanılmaktadır. 2.1. Sapdöver harman makinelerinin parçaları Sapdöver harman makineleri genel olarak şu ana kısımlardan meydana gelmektedir: 1.

Taşıyıcı düzen: Makinenin bütün elemanlarını taşır; şasi, çeki oku, tespit ayağı dingil ve tekerleklerden oluşur.

2.

Besleme düzeni: Harmanlanacak başaklı sapların makineye verilmesini sağlar

3.

Harmanlama düzeni: Batör ve kontrbatörden oluşur, başaklı saplardan danelerin ve diğer aksamın ayrılmasını sağlar. Batör, bir mil çevresine kaynakla bağlanmış parmaklardan oluşturulur. Kontrbatör ise batörün çevresinin bir kısmını kuşatan üzerinde delikler bulunan silindirik biçimli delikli plaka şeklindedir.

4.

Ayırma düzeni: Aspiratör veya vantilatör ile elekler, eğik düzlem, eksantrik kısımlarından oluşur. Danelerin saman ve diğer materyalden ayrılmasını sağlar.

5.

Çuvallama düzeni: Bazı sapdöver harman makinelerinde yoktur. Dane götürücü ve çuvallama ağzından meydana gelir.

6.

Hareket iletim düzeni: Sapdöver harman makinesinin batör, vantilatör, eleklere hareket veren eksantrik, besleme düzeni gibi organlarına hareket ileten aktarıcı elemanlardan oluşur.

6

Aşağıdaki şekilde görülmektedir.

savurmalı

1. Besleme ağzı 2. Batör 3. Kontrbatör 4. Vantilatör 5a. Birinci elek 5b. Đkinci elek 5c. Kesmik eleği

bir

sap

döver

harman

makinesinin

6. Eleme düzeni eksantiriği 7. Kesmik oluğu 8. Dane oluğu 9. Tespit ayağı 10.Volan 11.Tahrik kasnağı 12.Transmisyon düzeni Sapdöver harman makinası parçaları

7

parçaları

Sapdöver harman makinelerinde, önceden biçilmiş başaklı saplar besleme düzeni ya da dirgenlerle besleme ağzından makineye atılmaktadır. Yüksek hızla (900-1200 d/d) dönen batör bu başaklı saplar, makinenin içerisine çekilmekte ve üzerinde bulunan parmakların çarpma etkisi ve parmaklarla kontrbatör arasında sıkıştırma ve ovalama etkisi ile parçalanarak harmanlamaktadır. Malama denilen ve içerisinde başaklardan ayrılmış danelerin ve parçalanarak saman haline gelmiş sapların bulunduğu materyal, batör çevresinde bulunan kontrbatörden deliklerinden geçerek eğik düzlem (sağır elek) üzerine dökülür. Kontrbatör deliklerinden çıkan karışımın içindeki saman, makinanın temizleme ünitesinde bulunan vantilatörün veya aspiratörün hava etkisiyle emilerek veya üflenerek bir çıkış ağzından dışarı atılmaktadır. Geriye kalan harmanlanmış daneler, mekanik olarak eleklerden geçerek diğer yabancı maddelerden ayrılmakta ve dane çıkış ağzından alınmakta ya da dane çıkış ağzına eklenmiş bir elevatörle çuvallama ünitesine gönderilmektedir. Eleklerden geçemeyen kesmik denilen materyal de kesmik çıkış ağzından dışarıya altılmaktadır. Sapdöverlerin iş kalitesi şunlara bağlıdır: 1.

Sapların batöre yediriliş miktarı ve düzgünlüğü;

2.

Sapların nem durumu, dane/saman oranı, sap uzunluğu;

3. Batör çapı, uzunluğu, çevre hızı, parmak sayısı, parmak ucu ile kontrbatör arasındaki uzaklık, kasnak ve volanın kütlesi, kontrbatör delik çapı, kontrbatör yüzeyinde bulunan deliklerin toplam alanı gibi batör ve kontrbatör ölçüleri; 4.

Makinanı çalıştırıldığı güç kaynağının özellikleri.

Sapdöverlerin iş başarısı ya da iş kapasitesi, makine ile bir saatte işlenen başaklı sap miktarı, ya da saatte harmanlanan dane miktarı olarak tanımlanır. Makinenein iş kalitesi ise ürün kalitesi ile eşdeğerdir ve harmanlanan danelerin içindeki kırık danelerin miktarı, harmanlanan dane içindeki yabancı maddelerin oranı, dane içine samanın karışma oranı ve samanın tekdüzeliği olarak ifade edilir. Sapdöver harman çalıştırılabilmektedir.

makinaları

traktör

kasnağı

Sapdöver harman makineleri aşağıdaki görevleri yapar: • • • • • •

Harmanlama Temizleme Sınıflandırma Çuvallama Saman kalitesini ayarlama Değişik ürünleri harman edebilme

8

veya

kuyruk

mili

ile

3. SAPDÖVER HARMAN MAKĐNELERĐNDE UYULMASI GEREKEN EMNĐYET KURALLARI

Yapılan araştırmalar göstermiştir ki sapdöver harman makineleri bilinçsiz ve dikkatsiz kullanıldığı zaman ciddi kazalara sebep olabilmektedir. Sapdöver harman makineleri ile çalışırken en önemli kaza nedenleri, operatörün dikkatsizliği, traktörün emniyetli stop edilmemesi ve operatör harici kişilerin emniyet kurallarına uymaması olarak sıralanabilir. Bu nedenle sapdöver harman makinesi kullanan kişilerin aşağıda sıralanan emniyet tedbirlerine uymaları çok önemlidir. Sapdöver harman makinesini kullanmadan, bakım ve ayarlarını yapmadan önce makineye ait “Bakım ve Kullanma Kitabı” mutlaka okunmalıdır. Ayrıca makine üzerine yapıştırılmış tehlike uyarı işaretleri yazı ve figürleri de dikkatli bir şekilde gözden geçirilerek ifade edilmek istenen temalar kullanma, bakım ve ayar esnasında göz önünde bulundurulmalıdır.

Emniyetiniz için kullanım kılavuzunu okuyunuz!

3.1. Sapdöver harman makinelerinde tehlike uyarı işaretlerinin yerleri

Bir başka yerli sapdöver harman makinesinde uyarı işaretleri ve yerleri

3.2. Makine üzerinde bulunan ve bulunması gereken semboller ve anlamları Sapdöver harman makineleri üzerinde yer alan güvenlikle ilgili semboller/piktogramlar yıllara bağlı olarak değişik standartlarda makineler üzerinde yer almaktadır. Eski makineler üzerindeki standartlar OSHA/ANSI Z 535.2 standardına göre üretilmiş olup uluslar arası piyasada geçerliliğini yitirmiştir. Eski güvenlik sembollerinde aşağıda görüldüğü gibi Dikkat, Tehlike, Uyarı sözcükleri yukarıya, güvenlikle ilgili verilecek mesaj ise hemen altına yazılmıştır. Bazı güvenlik

9

sembolleri ise makinenin kullanıldığı ülke dilinden bağımsız olması için ISO 11684’e göre üretilmiş olup sadece şekil ihtiva etmektedir.

ANSI Z535.4 standardına göre güvenlik etiketleri “minimum güvenli görüş mesafesine” konmalıdır. Bu ifadeden kişinin etiketi okuduğunda tehlikeden kaçınmak için hala zamanının olacağı bir uzaklık anlaşılmaktadır. Ülkemizdeki mevcut sapdöver harman makinesi parkının eski olması dolayısıyla bu eğitim modülünde uygulamada mevcut tüm güvenlik sembolleri ile ilgili özet açıklamalar verilmeye çalışılmıştır. Emniyet – uyarı sembollerini çoğu tarım makinelerinin üzerinde ve kullanma – bakım kitabında görebilirsiniz. Bunlar; Dikkat! Tehlikeye karşı uyanık olun! Emniyetinizle ilgili gibi anlamlar taşırlar. Bunlardan kırmızı zemin üzerinde olanı makinelerin üzerinde, siyah zemin üzerinde olanı ise kullanma – bakım kitabında yer alır.

10

Semboller genellikle sinyal sözcükleriyle beraber kullanılır. Bunların anlamları aşağıda açıklanmıştır: TEHLĐKE, Çok ciddi, potansiyel bir tehlikenin varlığını gösterir. Eğer gerekli emniyet tedbirleri alınmazsa, bu tür bir tehlikeye maruz kalma büyük bir olasılıkla ölüme veya şiddetli yaralanmaya yol açar. Bazı ithal veya ikinci el sapdöver harman makinelerinde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda DANGER kelimesi TEHLĐKE anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde uyarıya uyulmadığı durumlarda ciddi tehlikeler meydan gelebilecek yasak bir uygulamanın belirtildiğini aklınızdan çıkarmayınız. UYARI, Tehlike sözcüğüne göre daha az risk, yaralanma veya ölüm tehlikesi riskini belirtir. Bazı ithal veya ikinci el sapdöver harman makinelerinde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda WARNING kelimesi UYARI anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde ağır yaralanmaya neden olabilecek potansiyel ya da görünür-görünmez bir tehlikenin olduğu bilinmelidir. DĐKKAT, Operatöre emniyetle ilgili takip edilmesi gereken yolu anlatmak için genellikle daha az tehlikeli durumlarda kullanılır. Dikkat! işareti potansiyel bir riske işaret eder. Eğer durum göz ardı edilirse, küçük veya orta dereceli bir yaralanma ile sonuçlanabilir. Bazı ithal veya ikinci el sapdöver harman makinelerinde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda CAUTION kelimesi DĐKKAT anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde sapdöver harman makinesinin

11

kullanma bakım talimatlarına ve geçerli güvenlik kurallarına uygun davranılması olası küçük veya orta dereceli yaralanmaları önleyecektir. Kırmızı zemin üzerinde beyaz ünlem şeklindeki tehlike işareti üçgen şeklinde olup, sapdöver harman makinesinde meydana gelebilecek tehlikelere karşı operatörü uyarmak üzere diğer bilgi işaretleri ile birlikte kullanılmaktadır. Bunların yerleri kullanma bakım kitabında da belirtilmektedir. Sapdöver harman makinelerinin üzerinde yer alan ek uyarı ifadesi ÖNEMLĐIMPORTANT ise sapdöver harman makinesinin güvenliği için olup bu uyarıyı özel talimatlar takip eder. ÖNEMLĐ olarak belirtilen bu uyarı ile ilgili istenilen uygulamalara aynen uyulmalıdır. Bu talimatlara uyulmadığı zaman sapdöver harman makinesinde istenmeyen durumlar-hasar meydana gelebilir. Bu uyarı ile sapdöver harman makinesinin hareketli veya hareketsiz sistemlerinde, oluşabilecek her türlü hasara karşı operatör-sapdöver harman makinesini çalıştıran- tamir-bakımını yapanlar uyarılmaktadır. CE ĐŞARETĐ CE" uygunluk işareti: Üreticinin, ilgili teknik düzenleme/düzenlemelerden kaynaklanan bütün yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve ürünün ilgili tüm uygunluk değerlendirme işlemlerine tabi tutulduğunu gösteren işareti CE Đşareti (belgesi), ürünlerin, amacına uygun kullanılması halinde insan can ve mal güvenliği, bitki ve hayvan varlığı ile çevreye zarar vermeyeceğini, diğer bir ifadeyle ürünün güvenli bir ürün olduğunu gösteren bir işarettir.

3.3. Sapdöver harman makinesinin bakımı ve işe hazırlanması sırasında güvenlik ∗ Makine üzerinde yer alan uyarı ve açıklayıcı levhalar (etiketler) güvenli çalışma için önemli açıklamaları ortaya koymaktadır. Bu levhalara uymak sizin emniyetinize de hizmet eder. Hasar gören uyarı ve açıklama levhalarını hemen yenileyiniz. ∗ En az F sınıfı sürücü belgesi olmayanlar ve makine hakkında yeterince bilgiye sahip olmayanlar bu makineyi kullanmamalıdır. 12

∗ Makine traktöre bağlanmadan önce, traktörün el frenini çekiniz ve vitesi boşa alınız. ∗ Makinenin ilk çalıştırma ve kontrolü kapalı yerlerde yapılmamalı, zararlı gazlar dikkate alınmalıdır. ∗ Bıçaklar bilenirken çok dikkatli olunmalıdır. ∗ Bıçakları bilemek gerektiğinde mutlaka koruyucu gözlük kullanılmalı ve bıçak keskinliği elle kontrol edilmemelidir. Bileme işlemi bittikten sonra muhafaza sacı mutlaka yerine takılmalıdır. ∗ Kırık bıçak, bükülmüş kanat vb. hemen değiştirilmeli, makine rahat çalışmıyorsa yeni ayar yapılmalıdır. Balans ayarını uzmanlar yapmalıdır. ∗ Bıçakların değiştirilmesini uzman kişilere yaptırınız. Yanlış bir montaj önemli bir işletme tehlikesi oluşturabilir. ∗ Çalışmadan önce gevşek, çözülmüş parçaların olup olmadığı kontrol edilip sıkılmalıdır. ∗ Sapdöver harman makinesi ile çalışmada uygun iş elbisesi kullanılmalı, geniş savruk bol elbise kullanılmamalıdır. Eğer yapılan iş nedeniyle uzun gömlek giymek gerekliyse bu tip gömleklerin düğmeleri tamamen iliklenmeli ve çalışma sırasında dikkatli olunmalıdır. Geniş, savruk, bol, sarkan, düğmeleri iliklenmemiş elbiseler hareket halinde olan makine parçaları tarafından kapılabilir.

∗ Mafsallı şaft mafsalları da içine alacak şekilde koruyucu muhafazası takılarak koruma altına alınmalıdır. Daha sonra da koruyucu muhafazanın dönmemesi için zinciri takılarak sabitlenmelidir.

Şaft muhafazasını kesinlikle sökmeyiniz!

13

∗ Sapdöver harman makinelerinde emniyet kavraması ve emniyet pimleri görev yapar durumda olmalıdır. ∗ Makinenin bağlama yüksekliği ve uzaklığı da önemlidir. Doğru olmayan bir bağlama pozisyonu şaftın kötü çalışmasına veya her iki şaft parçasının ayrılarak bozulmasına yol açabilir. Bir şaft bozulur veya ayrılırsa parçalar veya kırılmış uçları etrafa kontrolsüz şekilde çarpar ve ciddi yaralanmalara yol açar. Şaftın doğru bağlama pozisyonu için makinenin el kitabına bakın. ∗ Traktör kuyruk mili koruyucu muhafazası takılı olmalıdır. Kuyruk mili koruyucu sacı, mafsallı şaft mafsalının en az ortasına kadar kapatmalıdır.

∗ Alet tarafındaki mafsallı şaft bağlantısı da yukarıda açıklandığı şekilde koruma altına alınmalıdır. ∗ Sapdöver harman makinesi bağlantı pimleri ile traktörünkiler aynı türden olmalıdır. ∗ Şaft makine ve traktöre takılırken veya sökülürken mutlaka motor durdurulmalıdır. ∗ Traktörün yanından ayrılmadan önce motoru stop edin, kontak anahtarını alın, vitese takın ve el frenini çekin gerekirse traktör ve sapdöver harman makinesine takoz koyunuz.

∗ Bakım ve onarım islerini saftı ve makineyi traktörden ayırdıktan sonra yapınız. ∗ Makineyi ayırırken mutlaka destek ayağı kullanılmalıdır.

14

∗ Sapdöver harman makinesini traktörden ayırmadan önce denge ayaklarının takılı, traktör el freninin çekili ve motorun susturulmuş, kontak anahtarının çıkarıldığından emin olun. 3.4. Sapdöver harman makinesinin taşınmasında güvenlik ∗ Makine başka yerlere nakledileceği zaman makine üzerinde belirtilen kaldırma noktalarından kaldırılmasına dikkat edilmelidir. ∗ Makine ile traktör arasında girmek çok tehlikelidir, makine traktöre bağlanırken araya giren yardımcı kişinin ezilme riski her zaman vardır ve bu işlem sırasında azami dikkat gösterilmelidir. ∗ Makine traktöre takılıp trafiğe çıkmadan önce tüm emniyet tedbirleri alınmalıdır. Ayrıca makine üzerinde uyarıcı lamba veya işaretler bulunmalıdır. ∗ Sapdöver harman makinesi ile kara yolunda giderken makine taşıma için, yol durumuna getirilip sevk yanakları üzerine koruyucu sacları takılmalıdır. ∗ Trafiğe çıkıldığında gerekli trafik kurallarına uyulmalı ve emniyet tedbirleri alınmalıdır. Kalabalık yerlerde hızlı gidilmemelidir. ∗ Traktör ile taşıma anında yükün ağırlığının yön ve fren kapasitesi başta olmak üzere yol tutuşu üzerinde doğrudan etkisi olduğu unutulmamalıdır. ∗ Viraj dönüşlerinde traktörün arkasındaki sapdöver harman makinesinin varlığı unutulmamalı ve hız ona göre ayarlanmalıdır. ∗ Eğimi fazla olan yerlerdeki dönüşler daha da dikkatli olunmalıdır. ∗ Özellikle akşam iş dönüşlerinde aydınlatmasız ve uyarıcı levha olmadan karayoluna çıkmayınız. ∗ Yokuş aşağı inişlerde vites asla boşa alınmamalıdır. ∗ Traktöre sapdöver harman makinesi ile birlikte taşıma römorku bağlanmışsa traktör ön aksında yük hafiflemesine müsaade edilmemelidir. Bunun için çift dingilli tarım römorkları kullanılması uygun olur. 3.5. Sapdöver harman makinesi ile tarlada çalışma sırasında gerekli güvenlik ∗ Sapdöver harman makinesi ile tarlada çalışma sırasında ayar, tamir, bakım ve arıza arama gibi işlemler yapılması gerekirse traktör stop edilmeli kontak anahtarı

15

alınmalıdır (emniyetli stop). Dönen kısımların tam olarak durması için bir süre beklenmelidir.

∗ Makineyi çalıştırmadan önce çevre kontrol edilmeli ve yakında bulunan birisinin şafta yada bıçaklara kapılma riskinin yada fırlatılan bir cisimle yaralanma riskinin olduğu unutulmamalıdır.

∗ Tıkanma kesinlikle elle giderilmemeli ve elle yedirme yapılmamalıdır. Sapdöver harman makinelerinin elle beslenmesi bu makinelerde meydana gelen kazalarda ön sıralarda gelmektedir.

∗ Kuyruk mili devrinin 540 devir/dakikanın altına düşmemesine dikkat ediniz. Aksi durumda tıkanmalar artacağından önemli bir risk oluşturmaktadır. ∗ Traktör çalışırken, oynar başlı şaft dönerken, el freni çekilmeden ve tekerlekler takozsuz iken makine ile traktör arasına girilmemelidir. ∗ Makine, çalışır durumdayken kesinlikle elle, ayakla, yabancı aletlerle makineye müdahale etmeyiniz.

16

∗ Özellikle bıçaklarda meydana gelen bir tıkanmaya makineyi durdurmadan müdahale yapmak kazaya davetiye çıkarmaktır.

∗ Makine durdurulduktan sonra da kesici tambur bıçakları ataletinden dolayı bir süre daha döneceğinden tam olarak durması beklenmelidir.. ∗ Materyal sevk borusunun ayarında ve düzeltilmesinde kesinlikle uzaktan komuta edilmelidir. ∗ Sapdöver harman makinesi çalışırken traktör sürücüsü yanında ikinci bir kişinin bulunmasına izin verilmemelidir.

∗ Sapdöver harman makinesi etrafında görevlilerden başka kimse bulundurulmamalıdır. ∗ Hareket ileten şaftlar kesinlikle bir basamak olarak kullanılmamalıdır. ∗ Sapdöver harman makineleri çalışırken çeki oku vb. parçalara basılarak üzerine çıkılmamalıdır. ∗ Çalışma esnasında makinenin hareket alanı içerisinde ve makine yakınlarında kimsenin bulunmamasına, özelliklede çocuklara dikkat edilmelidir. Makinenin her an bir şey fırlatabileceği unutulmamalıdır.

5m

Makina çalışırken uzakta durun!

17

∗ Dönüşlerde sapdöver harman makinesi ile kuyruk milinin irtibatı kesilmelidir.

∗ Kaldırma hareket alanı içinde kesinlikle kimse bulunmamalıdır. ∗ Traktörle taşıma anında yan kol zincir gerginliklerinin uygun olmasına dikkat edilmelidir. Kapakların tamamen kapalı olduğundan emin olunmalıdır. Hidrolik kaldırma kontrol kolunun kilitli olduğundan emin olunmalıdır. ∗ Makine çalışırken üzerine ağırlık konmamalı, insan çıkmamalı ve içine el vs. sokulmamalıdır. ∗ Makine ile eğimli yerlerde çalışırken herhangi bir kaza ihtimaline karşı dikkatli olunmalıdır. ∗ Makineye herhangi bir işlem ya da ayar yapılacağı zaman makine kapatılmalı ve traktör durdurulmalıdır. ∗ Mısır sapdöver harman makinesi ile çalışırken kesinlikle makineye elle mısır vermeyiniz.

18

∗ Çalışma sırasında iş dışındaki işlerle (yeme, içme, bir şeyler okumaya çalışma, çalışma alanı dışındaki yerlere bakmaya çalışmak vb.) meşgul olmak kazalara sebep olabilir. Bu davranışlardan kaçınılmalıdır. ∗ Yorgun ve uykusuz olarak makine kullanılmamalıdır. ∗ Makinenin kayış kasnaklarının ve diğer hareketli parçalarının bulunduğu kısmının muhafazası bulunmalı ve bu muhafazanın yerine tam olarak oturduğundan emin olmadan makineyi çalıştırmamalıyız. ∗ Sapdöver harman Makinesi ile çalışma yeterli bir gün ışığında yapılmalıdır. Gece çalışmak mecburiyetinde kalınmışsa yeterli aydınlatma sağlanmalıdır. ∗ Makinenin devir vb. limitleri asla zorlanmamalıdır. ∗ Hareket halinde iken traktöre asla binilip inilmemelidir. ∗ Çalışmaya ara verildiği durumlarda eğer mümkünse traktör düz bir yerde park edilmeli ve el freni çekilmelidir (emniyetli stop). Eğimli bir arazide park edilecekse, yokuş yukarı birinci vites, yokuş aşağı geri vitese takılmalı ve her iki durumda da el freni çekilmelidir (emniyetli stop). 3.6. Emniyetli stop Emniyetli Stop; bir traktörü, kendi yürür bir makineyi veya traktörden hareket alan benzer makineleri çalıştırırken yapılması gereken en önemli iş güvenliği hareketidir. Emniyetli Stop’un anlamı: 1. El freninin çekili olduğundan emin olmak(hareketli ekipmanlar için). 2. Tüm komuta- kontrol kollarının(vites kolları vb) emniyetli pozisyonda olduğundan emin olmak. Buna hidrolik kollarda bir ekipman bağlı ise ekipmanın indirilmesi, kuyruk mili kavramalarının boşa alınması da dahildir. 3. Motoru stop etmek ve gücü kesmek. 4. Kontak anahtarını almak. Unutmayın! Bazı makineler mekanik, hidrolik ve elektrikli olmak üzere değişik güç kaynaklarına sahip olabilir. Herhangi bir makinenin makinesinin hidrolikle hareketlendirilen kısımları, kuyruk mili ile hareket verilen yerleri ve elektrikle çalıştırılan üniteleri olabilir. Bu nedenle emniyetli stop denildiğinde tüm bu sistemler kastedilmektedir. Traktörün

19

durdurulmasında genellikle kontağın çıkarılıp alınması bu işi sağlayabilir ancak bu durdukları yerde çalıştırılan sabit makineler için geçerli olmayabilir. Emniyetli Stop aşamaları aşağıdaki durumlarda uygulanmalı: 1. Operatör koltuğunu veya çalıştırma pozisyonunu terk etmeden önce. 2. Herhangi biri makineye yaklaşırken. 3. Herhangi biri makinede bir şeyle meşgul iken. EMNĐYETLĐ STOP Nasıl uygulanır?

El frenini çekin

Komuta kontrol kollarını Emniyetli pozisyona getirin.

Motoru stop edin, gücü kesin

Kontak anahtarını alın.

20

4. SAPDÖVER HARMAN MAKĐNELERĐNDE GÜVENLĐK RĐSKLERĐ VE BU RĐSKLERĐN ÇÖZÜMÜ ĐÇĐN ĐMALATTA UYULMASI GEREKEN BAZI DÜZENLEMELER

Risk Düzenleme Ezme veya TS EN ezilme 703+A1 (TS EN 703)

TS EN ISO 4254-1 (TS 5066 EN 1553)

Çözüm Çekilir sapdöver harman makinelerinde kumandaların sürücü istasyonundan devreye alınması gerektiğinde bu kumandalar, 1-1 operatörün bunlara erişiminin (örneğin, kumandaların ayarlanabilir bir konumu veya traktörün içine yerleştirilebilen kumandalar aracılığıyla) sağlanabileceği şekilde olmalıdır. Güç aktarma sisteminin tüm hareketli parçaları bunlarla temas etmenin tüm risklerini önleyecek şekilde tasarımlanmalı, imal 1-2 edilmeli, yerleştirilmeli aksi halde korunmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Sürücü ve operatör mahallinde, ayakların veya ellerin erişebileceği 1-3 saha içerisinde kesme ve kıstırma noktaları olmamalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Đmalâtçı tarafından talimat el kitabında gerekli görülen rutin yağlama ve bakım işlemleri, güç kaynağı kapalı olduğu zaman yapılabilmelidir. Sık bakım gerektiren parçalar erişilebilir olmalıdır 1-4 Katlanır elemanlar yol durumunda kilitlenebilir olmalıdır (pimler, hidrolik silindirler). Çalışma konumundan yol durumuna (veya tersi) değişim, ezme veya kıstırma tehlikeleri yaratılmaksızın mümkün olmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız)

1

Dolanma 2 veya takılma Kapma 3 veya yakalama Darbe ve 4 çarpma

Kuyruk milleri ve bunların muhafazaları, ilgili standart kurallarına uymalıdır. Kuyruk mili muhafazası ile güç giriş bağlantısı muhafazasının çakıştığı düz hat en az 50 mm olmalıdır. En düşük çakışma mesafesi, geniş açılı kuyruk milleri ve kavrama veya diğer elemanlar kullanıldığı 1-5 zaman bunların koruma tertibatlarına da uygulanmalıdır. Mil muhafazasının dönmesini önleyen sınırlayıcı düzenek için uygun sabitleme noktaları sağlanmalıdır. Bağlantısız olduğu zaman makinede iletim mili için bir destek bulunmalı, fakat bu, iletim mili muhafazasının dönüşünü önlemek için kullanılan tertibat olmamalıdır. Đmalâtçı tarafından gerekli görülen ve talimat el kitabında verilen rutin yağlama ve bakım işletimleri, güç kaynağı kapalı iken yapılabilmelidir. Güç kaynağı kapalıyken teknik olarak bakımın yapılamayacağı yerlerde, imalâtçı hareketli parçalarla temas edilmesini önleyecek işletim metodunu belirlemelidir. 1-6 Sık bakım gerektiren parçalar kolayca erişilebilir olmalıdır. Katlanır elemanlar yol durumunda kilitlenebilir olmalıdır. Ezme veya kıstırma tehlikeleri oluşturulmaksızın çalışma konumundan yol durumuna veya tersine geçişler mümkün olmalıdır.

1-1, 1-2, 1-3, 1-4, 1-5, 1-6, çözümleri bu risk içinde geçerlidir. 1-1, 1-2 çözümleri bu risk içinde geçerlidir.

1-1, 1-2, 1-3, 1-4, 1-5, 1-6, çözümleri bu risk içinde geçerlidir.

21

Dengenin kaybolması (makine veya makine parçalarınd a)

TS EN 703+A1 (TS EN 703) TS EN ISO 4254-1 (TS 5066 EN 1553)

5

Makine ile ilişkili kayma, sekme ve 6 düşme tehlikeleri (mekanik özelliği nedeniyle) Đnsan hatası

7

Kullanıcı el kitabında makinenin güvenli kullanımı ve bakımla ilgili bütün hususlara dair kapsamlı talimatlar ve bilgiler, uygun giyecek ve 5-1 kişisel koruyucu teçhizat kuralları ile gerekli görülürse eğitim ile ilgili hususlar dâhil, bulunmalıdır. Tarım makinelerini emniyetli bir şekilde taşımak için makineyi bağlama talimatı, talimat el kitabında bulunmalı ve gerektiği zaman 5-2 makinede bağlama noktaları sağlanmalı ve belirlenmelidir. Hareketli aksesuarlar taşıma konumlarında kilitlenebilir olmalıdır. Makineler, sert zemin üzerinde talimat el kitabına göre park edildikleri zaman herhangi bir yönde 8,5° e ğim açısına kadar dengede kalacak şekilde tasarımlanmalıdır. Bu kural depo doluyken ve boşken ve kullanılması muhtemel aksesuarlar takılıyken ve takılı değilken sağlanmalıdır. Tekerleklerin dışındaki herhangi bir destekleme tertibatı (dayaklar, avara demirleri) zemine en fazla 400 kPa basınç yapacak kadar bir 5-3 taşıma yüzeyine sahip olmalıdır. Avara demirleri veya benzer düzenekler de yol durumlarında kilitlenebilir olmalıdır. Sürücü ve/veya operatörün avara demirlerinin yol durumunda olduklarını görmesi mümkün olmalıdır. Đşletim esnasında veya dururken gerekli denge, sadece belirli önlemlerle veya makineyi özel bir şekilde kullanmak suretiyle sağlanabilir. Bu olay, makinede ve/veya talimat el kitabında belirtilmelidir. 5-1 e ilave olarak

TS EN ISO 4254-1 (TS 5066 EN 1553)

Tüm platformlar düz, kaymaz yüzeyli ve gerekirse tahliye kanallı 6-1 olmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) Sürücü veya operatör mahallerinin dışındaki yerlere (servis hizmeti veya bakım yerlerine giden) geçiş, ayak destekleriyle (demir 6-2 parmaklık veya basamaklar) ve el tutaklarıyla sağlanmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 5-1 e ilave olarak

TS EN 703+A1 (TS EN 703)

Đnsan hatasını en aza indirmek için tehlike oluşturabilecek yerler en açık şekilde ilgili standarda uygun olarak uyarıcı şekilde 7-1 işaretlenmelidir. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız)

TS EN 13140 Makinenin bütün yönleriyle bakımı ve güvenli kullanma hakkında TS EN ISO 7-2 kapsamlı talimat ve bilgiler, talimat el kitabında yer almalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 4254-1 (TS 5066 Vites ve kumanda kolları ile anahtarlar gibi kumandaların yerleri ve EN 1553) 7-3 işletim metodu ile üzerlerinde bulunması gereken semboller ilgili standartlara uyumlu olmalıdır.

22

5. GÜVENLĐ KULLANIM ĐÇĐN GEREKLĐ KĐŞĐSEL KORUYUCU DONANIMLAR VE DĐĞER EKĐPMANLAR

Tarım makinelerinin tümünde olduğu gibi sapdöver harman makineleriyle çalışmada da uygun kıyafet giyilmesi ve koruyucu ekipmanlar kullanılması son derece önemlidir.

5.1. Baş koruma: En etkin baş koruyucu sert şapkalardır. Bu tür şapkalar seken, düşen objelere karşı koruma sağlar.

23

5.2. Göz koruyucular: Sapdöver harman makineleri de diğer tarım makinelerinde olduğu gibi çalışma esnasında etrafa yoğun bir şekilde saman ve toz zerrecikleri dağıtacaktır. Eğer traktörümüz kabinli değilse uygun bir göz koruyucu ile bu tür olumsuz etkilerden gözlerimizi koruyabiliriz.

5.3. Kulak koruma: Çiftçiler ortalama işitme kaybından daha yüksek işitme kaybına maruz kalırlar. Traktörün motor gürültüsü ile traktörden hareketini alan kanatlı orak makinesinin gürültüsü toplamda işitme kaybına yol açabilecek seviyelere ulaşabilir. Bu nedenle uygun kulak ses kesiciler veya tıpaları kullanılmalıdır.

5.4. El koruma: Sapdöver harman makinesinin ayar - bakımları ve tamiri esnasında kayış ve kasnaklar, dişliler, bıçaklar, demir çapakları yaylı kapaklar vb. ellerimiz için tehlike oluşturabilecek parçalardandır. Eldiven kullanılmalıdır.

24

5.5. Ayak koruma Sapdöver harman makinesinin bakımı, tamiri sırasında takoza alınan makine bir nedenden dolayı takozdan kurtulup yere oturabilir. Yere oturduğu parçalardan herhangi birisi de ayaklarımıza denk gelebilir. Bu gibi ağır cisimlerin ayaklarımıza zarar vermemesi için ve aynı zamanda çalışma esnasında ve traktöre inip binerken yere daha sağlam basarak kaymamak için bir iş ayakkabısı giyilmesi önerilmektedir.

5.6. Solunum koruma Sapdöver harman makinesinin ürettiği toz ve küçük saman parçalarını filtre ederek solunum yollarımızı koruyucu filtreler kullanılmalıdır. Bunlar toz ve değişik parçacıkları tutar. Sap ve saman içerisindeki küf, çok şiddetli alerjik reaksiyona yol açabilir.

25

6. SAPDÖVER HARMAN MAKĐNESĐ GÜVENLĐĞĐ ĐLE ĐLGĐLĐ MEVZUATLAR

MAKĐNA EMNĐYETĐ YÖNETMELĐĞĐ (2006/42/AT) TANITMA VE KULLANMA KILAVUZU UYGULAMA ESASLARINA DAĐR YÖNETMELĐK CE UYGUNLUK ĐŞARETĐNĐN ÜRÜNE ĐLĐŞTĐRĐLMESĐNE VE KULLANILMASINA DAĐR YÖNETMELĐK GARANTĐ BELGESĐ UYGULAMA ESASLARINA DAĐR YÖNETMELĐK TS 5543 Sapdöğer Harman Makinaları Muayene ve Deney Metotları TS 4617 V-Kayışları- Eksiz, Tarım Makinalarında Kullanılan TS 5776 Tarım Makinalarında Aydınlatma, Işıklandırma ve Sinyalizasyon Kuralları TS EN 349+A1 Makinalarda güvenlik - Đnsan vücut azalarını ezilmeye karşı korumak için asgari açıklıklar TS EN ISO 4254-1 Tarım Makinaları-Güvenlik - Bölüm 1:Genel Kurallar TS EN ISO 12100-1 Makinalarda güvenlik - Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler - Bölüm 1: Temel terminoloji, metodoloji TS EN ISO 12100-1/A1 Makinalarda güvenlik - Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler - Bölüm 1: Temel terminoloji, metodoloji TS EN ISO 12100-2 Makinalarda güvenlik – Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler – Bölüm 2: Teknik prensipler TS EN ISO 12100-2/A1 Makinalarda güvenlik – Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler – Bölüm 2: Teknik prensipler TS EN ISO 13857 Makinalarda güvenlik- Kol ve bacakların ulaşabileceği bölgelerde tehlikenin önlenmesi için güvenlik mesafeleri Đ TS EN ISO 14121-1 Makinalarda Güvenlik-Risk analizi-Bölüm 1: Prensipler TS EN 15811 Tarım makinaları - Güç ileten hareketli parçalar için mahfazalar Mahfazanın aletle açılması

26

7. KAYNAKÇA Anonim, Savurmalı Sapdöver Tanıtma ve Kullanma Kataloğu, Türkiye Zirai Donatım A.Ş., 12s, Ankara. TS EN 61310-1 Makinalarda güvenlik- Gösterim, işaretleme ve harekete geçirme Bölüm 1: Görülebilir, işitilebilir ve dokunulabilir işaretler için kurallar TS EN 61310-2 Makinalarda güvenlik - Gösterim, işaretleme ve harekete geçirme Bölüm 2: Đşaretleme ile ilgili özellikler TS EN 61310-3 Makinalarda Güvenlik-Gösterim, Đşaretleme ve Harekete GeçirmeBölüm 3: Harekete Geçirici Mekanizmaların Yerleştirilmesi ve Çalıştırılması Đçin Kurallar http://www.nam.com.tr/index.php?p=productsList&iCategory=35 www.gunesisguvenligi.net/baretler.htm www.naturel.gen.tr/?mod=cat&cat_id=110,118 http://www.kascert.com/goster.aspx?metin_id=262 Kasap, E.; Engürülü, B.; Çiftçi, Ö.; Kılınç, S.; Gölbaşı, M.; Başaran, H.; Akkurt, M, 1998; Tarım Alet ve Makineleri, DAGMEM, Ankara. Gölbaşı, M.; Çiftçi, Ö.; Başaran, H.; Akkurt, M.; Engürülü, B.; 2001. Tarım Makinelerinde Đş Güvenliği, Ders Araç Ve Gereçleri Makine Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Isbn 975-407-072-5, Bms Matbaacılık, Ankara. Gölbaşı, M., (2002).”Tarım Alet-Makine ve Traktörlerin Kullanımından Kaynaklanan Đş Kazaları Nedenlerinin ve Tahmini Kaza Maliyetleri Đndeksinin Belirlenmesi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara. Gölbaşı, M.; 2006 Tarım Makineleri Kazaları. Çiftçi Eğitim Serisi No: 15, Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Yayın Dairesi Başkanlığı Basımevi, Ankara. Gölbaşı, M.; Başaran, H.; Çiftçi, Ö.; Kılınç, S.; Akkurt, M.; Engürülü, B.; Kasap, E.; 2000.Tarım Alet Ve Makinelerinin Tamir Ve Bakımı. Ders Araç Ve Gereçleri Makine Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Isbn 975-407-059-8, Bms Matbaacılık, Ankara. Ulutaş, F. 1995. Sapdöğer Harman Makinaları Đçin Deney ve Değerlendirme Esasları Đle Bazı Deney Raporu Özetleri, T.C. Tarım ve KöyişleriBakanlığı Tarım Alet ve Makinaları Test Merkezi Müdürlüğü Yayın No:3, 52s, Ankara.

27

Güzel, E. 1990. Hasat – Harman Đlkeleri ve Makinaları, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitabı No:116, 363s, Adana. Evcim, H.Ü. 1983. Türkiye’de Đmal Edilen Harman Makinaları Üzerinde Bir Araştırma, Türkiye Zirai Donatım Kurumu Mesleki Yayınları, 166s, Ankara.

28